Volgens de Theogonia van Hesiodus uit de 8e eeuw voor Christus. Prometheus was de zoon van de Titan Iapetos en de Oceanide Klymene (alias Asia), die later ook zijn minnares werd. Andere bronnen noemen Themis als moeder. Hij was ook de broer van onder meer Atlas en Epimetheus, die met Pandora trouwden. Prometheus dankte zijn onsterfelijkheid aan Cheiron de centaur.

De Bibliotheka van Pseudo-Apollodoros en de Metamorfosen van Ovidius vertellen dat Prometheus en de godin Athena samen in de stad Panopeus de eerste mensen uit klei schiepen. In de oudheid waren de zandkleurige stenen in de buurt van deze stad een toeristische attractie, naar verluidt de overblijfselen van een eerder scheppingsexperiment van Prometheus. De creatie is gemaakt in opdracht van Zeus, die later minder geïnteresseerd raakte in de mensheid.

Tijdens een dispuut tussen Zeus en het volk over de verdeling van offerdieren trad Prometheus op als arbiter. Hij bedekte een stapel botten met smakelijk uitziend vet, verborg het beste vlees onder een stapel ingewanden en liet Zeus eerst kiezen. De alwetende godheid deed alsof hij voor de gek gehouden werd en koos de eerste stapel. Uit wraak besloot hij de mens het geheim van vuur te onthouden.

Bij de toewijzing van gaven en vaardigheden was de mens er echter al slecht vanaf gekomen. Zowel qua overlevingsinstinct als natuurlijke afweer waren de andere levende wezens veel beter af. Uit liefde voor de mensheid stal Prometheus het vuur van de Olympische goden en gaf het aan de mensen. Hij leerde de mens er metaal mee te bewerken en leerde hen wetenschap en kunst. Prometheus werd gepresenteerd als een leraar en uitvinder, die mensen wederzijds respect en vooruitziendheid bijbracht. Volgens de Attische tragedie Prometheus in kettingen – waarschijnlijk ten onrechte toegeschreven aan Aeschylus – verijdelde de Titan ook een plan van Zeus om de mensheid te vernietigen.

Zeus strafte Prometheus en het volk voor het stelen van het verboden vuur uit de hemel. De aartsvijand, de ‘wrekende gerechtigheid’, viel op de Titan: hij was vastgeketend aan een zuil in het Kaukasusgebergte, en elke dag kwam de adelaar Ethon zijn lever uitpikken en opeten. ‘S Nachts groeide de lever weer aan, zodat de kwelling opnieuw kon beginnen. De eeuwige aartsvijand kwam tot een einde toen de held Herakles, met goedkeuring van Zeus, de adelaar doodde tijdens zijn elfde werk. Hesiodus vermeldt het niet, maar volgens Prometheus werd de gevangene in ketenen ook bevrijd van zijn ketenen.

De straf voor de mensheid was ook hard en werd niet ingekort. Zeus liet de eerste vrouw maken, Pandora, en stuurde haar naar Epimetheus met haar schoonheid, charmes en listen. Deze domme Titaan was door zijn broer Prometheus gewaarschuwd om geen geschenken van de goden aan te nemen, maar Pandora accepteerde hij. Ze opende de pot die ze bij zich droeg en liet oorlog, ziekte, armoede en ander kwaad los in de wereld. Aan de onderkant bleef alleen hoop over.

Prometheus had een zoon Deukalion. De moeder was Pronoia of Hesione, in ieder geval een dochter van Okeanos. Deukalion trouwde met Pyrrha, de dochter van Epimetheus en Pandora. Toen Zeus een zondvloed stuurde om de mensheid te vernietigen, onthulde Prometheus het plan aan Deukalion en Pyrrha zodat ze zichzelf in een kist konden redden. Prometheus nam hier de rol van Enki op zich in het overstromingsepos van de Sumerische mythologie. Deukalion en Pyrrha landden na negen dagen op de Parnassos en brachten een nieuw mensenras voort.